खरीप २०२५ नवीन सुधारीत सोयाबीन लागवड तंत्रज्ञान व नियोजन

सोयाबीनचे चांगले उत्पादन मिळवण्यासाठी  महत्त्वाच्या बाबी :

➢  तुमच्या भागातील नैसर्गिक भोगोलिक वातावरण

➢  जमिनीचा पोत व प्रकार

➢  आपल्याकडील उपलब्ध जमिनीचा प्रकार, नैसर्गिक भोगोलिक वातावरण, सिंचनाची सोई नुसार योग्य              जातीची निवड

➢  माती प्ररीक्षण नुसार अनद्रव्य व्यवस्थापन

➢  रासायनिक खताबरोबर शेणखत / गांडूळ खत / कंपोस्ट खत याचा वापर

➢  जमिनीच्या प्रकारानुसार झाडांची संख्या व्यवस्तीत ठेवणे

➢ जमिनीच्या प्रकारानुसार पेरणीचे अंतर ठेवणे

➢  आधुनिक पद्धतीचा वापर करणे ( BBF यंत्रान पेरणी / बेडवर पेरणी )

➢  तन नियंत्रण

➢  फवारणीचे योग्य वेळापत्रक

हवामान :  

सोयाबीनसाठी समशीतोष्ण हवामन अनुकूल असते. सोयाबीन पिकाच्या निरोगी वाढीसाठी १६° से. ग्रे. ते ३५° से. ग्रे. तापमान चांगले मानवते . कोरडवाहू सोयाबीन  पेरणीसाठी  ७०० ते १००मिलीमीटर पाऊस असलेल्या भागात हे पिक चांगले येते. सोयाबीन पिक जास्त थंड व जास्त उष्ण तापमानास खूपच संवेदनशील (नाजूक ) आहे. त्यामुळे महाराष्ट्रामध्ये कोकण किनार पट्टीचा विभाग सोडून बाकी सर्व विभागात खरीप हंगामात पेरणी करू शकता. 

जमिनीची निवड  :

सोयाबीनची पेरणी सर्वच प्रकारच्या जमिनीमध्ये करता येत. परंतु अत्यंत हलक्या जमिनीमध्ये तसेच जास्त चुनखड व गावाशेजारच्या पांढऱ्या मातीच्या जमिनीत पाहिजे तसे अपेक्षित उत्पादन येत नाही. त्यासाठी सोयाबीनची पेरणी मध्यम, भारी, काळी पोयट्याची तसेच पाण्याचा योग्य निचरा होणारी जमीन योग्य असते. जास्त चीभड जमिनीमध्ये सोयाबीन पिकाची पेरणी करायची झाल्यास बेड पद्धतीचा अवलंब करू शकता. जमीनीचा सामू म्हणजे आम्ल विम्ल निर्देशांक ६.५ ते ७.५  च्या दरम्यान असावा.

पूर्व मशागत  :

जमिनीची नागरणी करून घ्यावी. वखराच्या एक-दोन पाळ्या देऊन ठेकले फोडून घ्यावी. शेवटच्या वखराच्या पाळीच्या वेळेस जमिनीमध्ये शेणखत / कंपोष्ट खत देऊन घ्यावे. जर सोयाबीन पेरणी बेडवर करायची झाल्यास खताचा बेसल डोज देऊन योग्य अंतरावर बेड पडून ठेवावे.

 सोयाबीन पिकाच्या वाणाची निवड करतांना लक्षात घ्यावयाच्या महत्वाच्या बाबी :

➢  तुमच्या भागात येणारी जात निवडावी

➢  हवामान बदलास सहनशील

➢  कीड व रोगांना कमी बळी पडणारी

➢  तुमच्याकडील उपलब्ध जमिनीचा विचार करून

➢   चक्री  भुंगा व खोड  किडींना सहनशील

➢  लागवडीचे अंतर व पद्धतीनुसार  (बेडवर टोकन पद्धत )

➢  पाण्याचा ताण सहन करणारा वाण निवडावा.

सोयाबीन  पिकाचे वाण :

          खालील वाण  हे वेगवेगळ्या कृषी विद्यापीठाने संशोधित केलेले आहे. तसेच हे वाण शेतकरी मित्राच्या अनुभवानुसार शिफारस केलेले आहे. आपल्या भागामध्ये  गेल्या वर्षी इतर शेतकरी मित्रांनी कोणत्या वाणाची  लागवड केली होती त्यानुसार तुम्ही खालीलपैकी किंवा इतर खाजगी कंपनीचे जसे की ग्रीन गोल्ड सीड्स कंपनीचा ३३४४ किंवा यशोदा सीड्स कंपनीचा ९०४१ किंवा ब्रमोस १००९ किंवा  शेतकरी मित्राच्या अनुभवानुसार इतर कंपनीच्या वाणाची पेरणी करू शकता.   

अ.क्र.	वाण	प्रसारित वर्ष	पिकाचा कालावधी	सरासरी उत्पादन	वैशिष्ठ्ये
१	जेएस ३३५ (जवाहर)	१९९४	९५ ते ९८	१० ते ११	बॅक्टेरीयल पुरळसाठी सहनशील, भारतात लागवडीखाली सर्वाधिक क्षेत्र (महाराष्ट्र)
२	जेएस ९३०५	२००३	९० ते ९५	८ ते ९	रोग व किडीना सहनशील, जेएनकेकेव्ही, जबलपूर येथून प्रसारित, लांब चिरके पान, चार दाण्याच्या शेंगाचे प्रमाण २० ते २५ टक्के (महाराष्ट्र)
३	यम ए यु एस  ६१२	२०१६	९३ ते ९८	८ ते १२	विविध हवामानात तग धरणारा वाण . परीपक्ववतेनंतर १० ते १२ दिवस शेंगा फुटत नाही.
४	एन आर सी ३७ (अहिल्या ४)	२००१	९९ ते १०५	१० ते ११	रोग व किडींना सहनशील, सोयाबीन संशोधन संचालनालय , इंदूर येथून प्रसारित
५	के डी एस ९९२ (फुले दुर्वा)	२०२०	१०० ते १०५	८ ते १५	तांबेरा रोग,जांभळे दाने,जीवाणूजन्य ठिपके या रोगांना  प्रतिकारक्षम. दाण्याचा आकार मोठा. खूप फांद्या.
५	के डी एस ७५३ (फुले किमया )	२०१७	९५ ते १००	१० ते १५	तांबेरा रोग,जांभळे दाने,जीवाणूजन्य ठिपके या रोगांना  प्रतिकारक्षम. दाण्याचा आकार मोठा. खूप फांद्या.
६	के डी एस ७२६(फुले संघम )	२०१६	१०० ते १०५	१० ते १५	तांबेरा रोगांना कमी बळी पडणारा. खोडमाशी किडीस,मुळकुज आणि खोडकुज सहनशील. खूप फांद्या.
७	एम ए यू एस ७१ (समृद्धी)	२००२	९३ ते १००	८ ते १२	शारीरिक पक्वतेनंतर १२ ते १५ दिवस शेंगा तडकण्यास सहनशील, रोग व किडींना प्रतिकारक, जेएस ३३५ पेक्षा १५ टक्के अधिक उत्पादन (महाराष्ट्र)
८	एम ए यू एस १६२	२०१२	१०० ते १०३	८ ते १२	मशीनद्वारा कापणीस योग्य, शारीरिक पक्वतेनंतर १२ ते १५ दिवस शेंगा तडकण्यास सहनशील (मराठवाडा)

बीजप्रक्रिया :

          सोयाबीनच्या सुरवातीच्या काळात मुळकुजव्या रोगाचा तसेच चक्री भुंगा, खोड किडींचा पादुर्भाव मोठ्या प्रमाणात होत असतो. त्यासाठी त्याचे अगोदर नियत्रण करण्यासाठी बीजप्रक्रिया करणे गरजेचे असते. त्यासाठी तुम्ही Azoxystrobin 2.5 %  + Thiophanate Methyl 11.25 % + Thiamethoxam 25 % FS प्रती किलो बियाण्यास ५ मिली या प्रमाणात बीजप्रक्रिया करावी. बाजारात  Best Agrolife Limited या कंपनीचे वार्डन तसेच UPL या कंपनीच इलेक्ट्रोन तसेच SWAL या कंपनीच कॅसकॅडे या नावाने उपलब्ध आहे.  तसेच तुम्ही जीवाणू खताची किंवा NPK बक्टेरिया, PSB बक्टेरिया, KSB बक्टेरिया किंवा जैविक बुरशीनाशकाची सुद्धा बीजप्रक्रिया करू शकता. याची बीजप्रक्रिया करतांना सगळ्यात शेवटी करायची आहे.

पेरणीची वेळ  :

सोयाबीनची पेरणी मान्सूनचा ४ – ५  इंच पाऊस पडल्यानंतर करावी जेणे करून दुबार पेरणीचे संकट येणार नाही. सोयाबीनची पेरणी १५ जुलै पर्यंत करायला चालते पण सोयाबीनचे चांगले उत्पादन घ्यावयाचे असल्यास जूनच्या शेवटच्या हापत्यात पेरणी करणे गरचे असते. सोयाबीनचे बियाणे घरचे असेल किंवा बाजारातून नवीन बियाणे जरी आणले तरी उगवणशमता चेक करणे गरजेचे असते.

पेरणीचे अंतर :

 सोयाबीनची पेरणी करत असतांना भारी तसेच चीभड जमिनीत BBF पेरणी यंत्राने करू शकता किंवा ३ फुटाचे बेड पाडून एका बेडवर दोन ओळीत 4 ते ५ इंच अंतरावर मानव चलित टोकन यंत्राच्या सहाय्याने किंवा मजुराच्या सहाय्याने लागवड करू शकता. किंवा भारी जमिनीत तसेच उंच वाढणारे वाणासाठी  बैलाच्या तिफणीने किवा ट्रक्टर चलित पेरणी यंत्राने पेरणी करायची झाल्यास दोन ओळीतील अंतर १ ते १.५ फुट तसेच दोन झाडातील अंतर  ३ ते ४ इंच ठेऊ शकता. तसेच मध्यम ते हलक्या मध्यम जमिनीमध्ये दोन ओळीतील अंतर १ ते १.२५ फुट तसेच दोन झाडातील अंतर  २.५ ते ३.५ इंच ठेऊ शकता.

खत व्यवस्थापन :

सोयाबीनला खत व्यवस्थापन करत असतांना ३० किलो नत्र  + ६० किलो स्फुरद  +  ३० किलो पालाश + २० किलो गंधक प्रतिहेक्टरी पेरणीच्या वेळेसच द्यावे. स्फुरद देण्यासाठी सिंगल सुपर फॉस्फेट या खताचा वापर केला तर अतिरिक्त गंधक देण्याची आवश्यकता नाही. परंतु, इतर गंधक वीरहित खतांचा (१८:१८:१०, १२:३२:१६, १०:२६:२६, डीएपी इ.) वापर केला तर २० किलो गंधक प्रतिहेक्टर द्यावे.

रासायनिक खतासोबत हेक्टरी १५ किलो  Chlorpyrifos 20 % EC  दाणेदार  दिल्यास सोयाबीनवरील खोडमाशी व चक्री भुंग्याचे नियंत्रण होण्यास मदत होते. बाजरात Pushkar Pesticides या कंपनीच कुरबान – १० जी आर या नावाने उपलब्ध आहे.

सर्व रासायनिक खते पेरणीच्या वेळेसच द्यावेत. पेरणीनंतर नत्रयुक्त खतांचा वापर टाळावा. माती परीक्षण अहवालानुसार रासायनिक खतांची मात्र कमी-जास्त करावी.पेरणीसाठी ट्रॅक्टरचलित पेरणी व खत यंत्राचा वापर केल्यास खते बियाण्याच्या ५ ते ७ सें.मी. खाली पडेल अशा रीतीने पेरणी करावी. कोणत्याही परिस्थितीत बियाण्यास खतांचा स्पर्श होऊ देऊ नये.

खतांची मात्रा देण्यासाठी खालीलपैकी कोणत्याही एका  पर्यायांचा वापर करता येईल (प्रति हेक्टरी).

१	युरिया (४० कि.ग्रॅ.) + १०:२६:२६ (११५ कि.ग्रॅ.) + सिंगल सुपर फॉस्फेट (१८७.५ कि.ग्रॅ.)
२	युरिया (१६.३० कि.ग्रॅ.) + १२:३२:१६ (१८७.५ कि.ग्रॅ.) + गंधक (२० कि.ग्रॅ.)
३	युरिया (६५ कि.ग्रॅ.) + सिंगल सुपर फॉस्फेट (३७५ कि.ग्रॅ.) + म्युरेट ऑफ पोटॅश (५० कि.ग्रॅ.)
४	युरिया (१४.३४ कि.ग्रॅ.) + डाय अमोनियम फॉस्फेट (१३०.४ कि.ग्रॅ.) + म्युरेट ऑफ पोटॅश (५० कि.ग्रॅ.) + गंधक (२० कि.ग्रॅ.)
५	१५:१५:१५ (२०० कि.ग्रॅ.) + सिंगल सुपर फॉस्फेट (१८७.५ कि.ग्रॅ.)
६	१८:१८:१० (१६६ कि.ग्रॅ.) + सिंगल सुपर फॉस्फेट (१८७.५ कि.ग्रॅ.) + म्युरेट ऑफ पोटॅश (२२.३३ कि.ग्रॅ.)

तन नियंत्रण :

          सोयाबीन पिकाचे जर चांगले उत्पादन घ्यावयाचे असल्यास शेत तन मुक्त ठेवणे गरजेचे आहे . सुरवातीच्या काळात सोयाबीन  पिकात खूप मोठ्या प्रमाणात तन होत असते . त्यासाठी सुरवातीचे तीस ते चाळीस दिवस सोयाबीनचे  शेत तणमुक्त ठेवणे गरजेचे आहे.

त्यासाठी तुम्ही कोळपणी, निंदनी तसेच इतर आंतरमशागतीचे कामे करून शेत तन विहरीत ठेऊ शकत . वरील उपाय योजना करणे शक्य न झाल्यास तुम्ही खाली दिलेल्या प्रमाणे तणनाशकाचा सुद्धा वापर करू शकता.

अ) उगवणी-अगोदर  ( Pre emergence herbicide ) :

त्यासाठी तुम्ही सोयाबीन पेरणी अगोदर किंवा पेरणी नंतर ४८ तासाच्या आत  Pendimethalin 38.7 % CS या तणनाशकाचा प्रती एकर ७०० मिली वापर करू शकता.  बाजारात UPL या कंपनीचे दोस्त सुपर तसेच TATA RALIJ कंपनीचे पनीडा ग्र्यंडे या नावाने उपलब्ध आहे .

किंवा Diclosulam 84 %  w/w  WDG प्रती एकर 12.4 GM या प्रमाणात फवारणी करू शकता. बाजारात Dow Agro Sciences या कंपनीच स्ट्रॉगआर्म या नावाने उपलब्ध आहे.

ब) उगवणी-नंतर  ( Post Emergence Herbicide ) :

सोयाबीन पीक १५ ते २० दिवसांचे असताना – किंवा तण २ ते ३ पानांच्या अवस्थेत असताना या तणनाशकाची फवारणी करू शकता. Imazamox 35 % + Emazethapyr 35% WG  ४० ग्रम प्रती एकर या प्रमाणात फवारणी करू शकता. बाजारात  बी एएस एफ  या कंपनीच ओडिसी या नावाने उपलब्ध आहे.

किंवा Propaquizafop %  + Emazethapyr 3.75 % WWM ८०० मीली प्रती एकर या प्रमाण फवारणी करू शकता. बाजारात अदमा  या कम्पनीच शकेद  या नावाने उपलब्ध आहे.

किंवा Sodium Aclfluorfen 16.5% + Clodinafop-Propargyl 8% EC  ४०० मिली प्रती एकर या प्रमाणात फवारणी करू शकता. बाजारात यूपीएल  या आइरिस या नावाने उपलब्ध कंपनीच आहे.

जर केना कुर्डू या जातीचे तन जर शेतात असेल तर  Chlorimuron-Ethyl 25 % WP १४. ४ ग्रम प्रती एकर या प्रमाणात फवारणी करू शकता. बाजारात   धानुका  कंपनीच  क्युरीन या नावाने उपलब्ध आहे.  

किंवा जर नुसते लांब पानाचे म्हणजे तलवारीच्या पात्यासारखे जे तने आहे त्यांच्या नियंत्रणासाठी   QUIZALOFOP-ETHYL 5 % EC प्रती  एकर २०० ते २५० मिली या प्रमाणात फवारणी करू शकता. बाजारात DHANUKA कंपनीच टरगा सुपर या नावाने उपलब्ध आहे.

पाणी व्यवस्थापन :

सोयाबीन हे पावसाच्या पाण्यावर येणारे पिक आहे पण जर मध्ये पावसाचा खंड पडला असता एखादे पाणी दिल्यास उत्पादनात बरीच वाढ दिसून येते.

कीड व रोग नियंत्रण  :

            सोयाबीन पिकाचे जर चांगले उत्पादन मिळवायचे असेल तर  कीड व रोगाचे वेळेवर नियंत्रन  करणे गरजेचे आहे त्यासाठी तुम्ही खाली दिलेल्या वेळापत्रकाप्रमाणे फवारणी व्यवस्थापन करू शकता.

पहिली फवारणी  :

          सोयाबीनच्या सुरवातीच्या काळात मुळकुजव्या रोगाचा तसेच चक्री भुंगा, खोड किडींचा पादुर्भाव मोठ्या प्रमाणात होत असतो.

त्यासाठी  Profenofos 50% + Cypermethrin 4% EC  २००ते २५० मिली (नागार्जुन प्रोफेक्स सुपर ) त्यासोबत Emamectin Benzoate 5 % SG  ८० ते १२० ग्रॅम ( धानुका यम वन )

किंवा  Thiamethoxam 12.6% + Lambda Cyhalothrin 9.5%  ZC ८० ते 100 मिली ( सिजेटा अलिका )

किंवाImidachloprid 8.49% + Beta-cyfluthrin 19.81% w/w OD १५० मीली ( बायर सोलोमन )

त्यासोबत Carbendazim 12%+ Mancozeb 63% WP  – 30 GM   ( साफ UPL )  किंवा Thiophanate Methyl 70 % WP  – 25 GM     ( रोको बायोटअड )  

त्यासोबत   19:19:19 NPK  – 100 GM प्रती 15 लिटर पाण्यामध्ये मिक्स करून फवारणी करायची आहे.

दुसरी फवारणी :

सोयाबीन ४० ते ४५ दिवसाची झाल्यानंतर पाने खाणाऱ्या अळ्या , खोड कीड, लष्करी अळीचा पादुर्भाव होत असतो .

त्यासाठी  Emamectin Benzoate 0.9% + Novaluron 5.25 %  SC २५० मिली (आदामा बेराझाएड )

किंवा Emamectin benzoate 5%+ lufenuron 40% WG  २४ ग्रॅम ( सिजेटा एविसेट )

 किंवा  Chlorantraniliprol 18.5% SC  ६० मिली ( FMC कोराजन )

किंवा Chlorantraniliprol  9.30 % +  Lmbda cyhalothrin 4.6 % ZC ८० मिली ( सिजेटा अम्प्लीगो  )

किंवा  Thiamethoxam 12.6 % + Lambda Cyhalothrin 9.5 % ZC  – 15 ML   ( अलीका सिजेटा ) 

किंवा  Imidachloprid 8.49 % + Beta-cyfluthrin 19.81 % w/w OD  – 15 ML (बायर सोलोमन )  

त्यासोबत  Carbendazim 12 %+ Mancozeb 63 % WP –  30 GM    ( साफ UPL ) 

किंवा Thiophanate Methyl 70 % WP –  25 GM  ( रोको बायोटअड )  

किंवा Tubaconazole 10 % +Sulphur 65 % WG   – 40 GM  ( स्वाधीन, हारू सुमीटोमो )

किंवा Fosetyle- A 80% WDG – 25 GM ( एलीयेट  बायर )

किंवा Azoxystribin 11% + tebucanazole 18.3 % SC – 25 ML  (कुस्टोडीया आदमा)

त्यासोबत  12 : 61 : 00  – 100 GM  प्रती 15 लिटर पाण्यामध्ये मिक्स करून फवारणी करावी.

तिसरी फवारणी  :

             सोयाबीन पिकाला तिसरी आणि शेवटची फवारणी हि शेंगामध्ये जीव पडल्यानंतर शेंगा पोखरणाऱ्या अळ्या, शेंगावरील डाग, शेंगागळ यासाठी करायची आहे.

त्यासाठी  Emamectin Benzoate 0.9% + Novaluron 5.25 %  SC २५० मिली (आदामा बेराझाएड )

किंवा Emamectin benzoate 5%+ lufenuron 40% WG  २४ ग्रॅम ( सिजेटा एविसेट )

 किंवा  Chlorantraniliprol 18.5% SC  ६० मिली ( FMC कोराजन )

किंवा Chlorantraniliprol  9.30 % +  Lmbda cyhalothrin 4.6 % ZC ८० मिली ( सिजेटा अम्प्लीगो  )

            त्यासोबत  Tebucanazole 50 % + Trifloxystrobin 25 % WG 10 GM ( नेटीओ बायर ) 

 किंवा   Azoxystribin 18.2 % + Difenocanazole 11.4% – 15 ML (अमीस्टार स्टोप )  

किंवा  Pyrachlostrobin 20% WG  –  20GM  (बेस्टलाईन बेस्ट अग्रो)

किंवाAzoxystribin 11% + tebucanazole 18.3 % SC – 25 ML  (कुस्टोडीया आदमा)

            त्यासोबत  00:52:34  किंवा 00:00:50   100 GM  प्रती 15 लिटर पाण्यामध्ये मिक्स करून फवारणी करावी.

वरील फवारणी वेळापत्रकासोबत तुमच्या सोयाबीन पिकाचे निरीक्षण करून त्यासोबत सुक्ष्मअनद्र्व्ये / PGR / टोनिक तसेच इतर औषधी फवारणी करू शकता.

तसेच अजून सविस्तर सोयाबीन किंवा इतर  शेतीविषयक परिपूर्ण माहितीसाठी आपल्या Bondre Agri Tech या YouTube चायनला  व bondre_agri_tech  इंस्टा पेजला भेट द्या.