नवीन सुधारीत कापूस लागवड तंत्रज्ञान व नियोजन २०२५

 कापसाचे चांगले उत्पादन मिळवण्यासाठी आवश्यक महत्त्वाच्या बाबी :

➢  तुमच्या भागातील नैसर्गिक भोगोलिक वातावरण

➢  जमिनीचा पोत व प्रकार

➢  आपल्याकडील उपलब्ध जमिनीचा प्रकार, नैसर्गिक भोगोलिक वातावरण, सिंचनाची सोई नुसार योग्य              जातीची निवड

➢  माती प्ररीक्षण नुसार अनद्रव्य व्यवस्थापन

➢  रासायनिक खताबरोबर शेणखत / गांडूळ खत / कंपोस्ट खत याचा वापर

➢  जमिनीच्या प्रकारानुसार झाडांची संख्या व्यवस्तीत ठेवणे

➢ जमिनीच्या प्रकारानुसार लागवडीचे अंतर ठेवणे

➢  सिंचन व्यवस्थापन / ठिबक सिंचनाचा वापर

➢  तन नियंत्रण

➢  फवारणीचे योग्य वेळापत्रक

हवामान :

कापूस पिकाच्या निरोगी वाढीसाठी १६° से. ग्रे. ते ३५° से. ग्रे. तापमान चांगले मानवते . कोरडवाहू कपाशी लागवडीसाठी ५००-७०० मिलीमीटर पाऊस असणे गरजेचे आहे .

जमिनीची निवड  :

कपाशीचे पिक १५० ते १८० दिवस शेतात राहत असल्यामुळे तसेच कपाशीचे मुळे जमिनीत खोलवर जात असतात त्यामुळे मध्यम ते भारी, पोयट्याची व पाण्याच योग्य निचरा होणारी जमीन असणे गरजेचे आहे. चीभड जमिनीमध्ये कपाशी पिकाची लागवड करू नये. पाऊस जास्त झाल्यास कपाशीच्या वाढीवर अनिष्ट परीनाम होतो. जमीनीचा सामू म्हणजे आम्ल विम्ल निर्देशांक ५.५-८.५ च्या दरम्यान असावा.

पूर्व मशागत  :

जमिनीची नागरणी करून घ्यावी. वखराच्या एक-दोन पाळ्या देऊन ठेकले फोडून घावी. शेवटच्या वखराच्या पाळीच्या वेळेस जमिनीमध्ये शेणखत / कंपोष्ट खत देऊन घ्यावे. ठिबक सिंचनावर जर कपाशी पिकाची लागवड करायची झाल्यास ठिबकच्या नळ्या अथरून ठेवाव्यात.  

कपाशी पिकाच्या वाणाची निवड करतांना लक्षात घ्यावयाच्या महत्वाच्या बाबी :

➢  तुमच्या भागात येणारी जात निवडावी

➢  हवामान बदलास सहनशील

➢  कीड व रोगांना कमी बळी पडणारी

➢  बोंडांचा आकार व वजन / वेचायला सोपा

➢  तुमच्याकडील उपलब्ध जमिनीचा व सिंचनाचा विचार करून

➢  रस शोषण करणाऱ्या किडींना सहनशील

➢  लागवडीचे अंतर व पद्धतीनुसार  (संघन लागवड)

➢  पाण्याचा ताण सहन करणारा वाण निवडावा.

कपाशी पिकाच्या वाणाची निवड :

वरील वाण  हे वेगवेगळ्या शेतकरी मित्राच्या अनुभवानुसार दिलेले आहे. आपल्या भागामध्ये  गेल्या वर्षी इतर शेतकरी मित्रांनी कोणत्या वाणाची  लागवड केली होती त्यानुसार तुम्ही वरीलपैकी किंवा इतर वाणाची लागवड करू शकता.

पेरणीची वेळ  :

बागायती कापूस पिकाची लागवड मे महिन्याच्या शेवटच्या आठवड्यात ते जूनच्या पहिल्या आठवड्यात करावी. कोरडवाहू म्हणजे जिरायती कापूस पिकाची लागवड मान्सूनचा चार ते पाच इंच पाऊस पडल्यावर करावी. कापूस पिकाची पेरणी वेळेवर करणे गरजेचे आहे.  १५ जुलै नंतर पेरणी करू नये असे केल्यास उत्पादनात घट येते.

पेरणीचे अंतर :

 कोरडवाहू म्हणजे जिरायती कापूस पिकाची लागवड ९० से.मी. x ३० से.मी. किंवा ३८ से.मी. किंवा ४५ से. मी. म्हणजेच ३ x १ फुट किंवा ३ x १.२५ फुट  किंवा ३ x १.५० फुट अंतरावर करावी जेणे करून एकरी झाडांची संख्या वाढून उत्पादन वाढण्यास मदत होते.

बागायती म्हणजे ओलीती कपाशीची लागवड १२० से.मी x३० से.मी. किंवा ३८ से.मी. किंवा ४५ से. मी.  म्हणजेच ४ x १ फुट किंवा ४ x १.२५ फुट  किंवा ४ x १.५० फुट अंतरावर लागवड करावी.

संघन लागवड पध्दत : ( जास्त दाट लागवड)

मध्यम हलक्या किंवा कोरडवाहू जमिनी मध्ये संघन लागवड पद्धतीने सुद्धा लागवड करू शकता. दोन ओळीतील अंतर कमी करून झाडांची संख्या वाढवायची आहे. तसेच गळ फांद्या कट करायच्या आहे. गळ फांदी व फळ फांदी कशी ओळखायची त्यासाठी Bondre Agri Tech या YouTube चायनाला भेट द्या. एकरी झाडांची संख्या १०,००० ते २०,००० ठेवली की प्रती झाड २० ते २५ बोंड जरी लागले तरी कोरडवाहू  एकरी १० ते १५  कुंटल कापूस होतो त्यासाठी २ x १ फुट किंवा २.५ x १फुट ३ x १ फुट किंवा ३.५ x  १ फुट  अंतरावर लागवड करू शकता.

खत व्यवस्थापन :

मराठवाडा विभागातील कोरडवाहू  BT कापसाला १२० : ६० : ६० अनुक्रमे NPK दयावे. तसेच ओलीती म्हणजे बागायती कापसाला १५० : ७५ : ७५  अनुक्रमे NPK दयावे.

विदर्भ विभागातील कोरडवाहू  BT कापसाला ६० : ३० :३० अनुक्रमे  NPK दयावे. तसेच ओलीती म्हणजे बागायती कापसाला १२० : ६० : ६०  अनुक्रमे NPK दयावे.

पचिंम महाराष्ट्र व खानदेश विभागातील कोरडवाहू  BT कापसाला ८० : ४० :४० अनुक्रमे  NPK दयावे. तसेच ओलीती म्हणजे बागायती कापसाला १०० : ५० : ५०  अनुक्रमे NPK दयावे.

वरील खताची मात्र प्रती हेक्टरी आहे. जमिनीमधील दुय्यम व सुक्ष्म अनद्र्व्ये यांची कमतरता असल्यास ते सुद्धा पेरणी नंतर एक-दोन महिन्यात देऊन घ्यावे. NPK सोबत सुक्ष्म अनद्र्व्ये देऊ नये.

तन नियंत्रण :

कपाशी पिकाचे जर चांगले उत्पादन घ्यावयाचे असल्यास शेत तन मुक्त ठेवणे गरजेचे आहे . कपाशी पिकाचे लागवड अंतर जास्त असल्यामुळे सुरवातीच्या काळात कापूस पिकात खूप मोठ्या प्रमाणात तन होत असते . त्यासाठी सुरवातीचे दोन महिने म्हणजे ६० दिवस कपाशीचे शेत तणमुक्त ठेवणे गरजेचे आहे.

त्यासाठी तुम्ही कोळपणी, निंदनी तसेच इतर आंतरमशागतीचे कामे करून शेत तन विहरीत ठेवणे गरजेचे आहे . वरील उपाय योजना करणे शक्य न झाल्यास तुम्ही खाली दिलेल्या प्रमाणे तणनाशकाचा सुद्धा वापर करू शकता.

त्यासाठी तुम्ही कपाशी लागवडी अगोदर किंवा लागवडी नंतर ४८ तासाच्या आत पेंडयामेथालीन ३८.७ % CS या तणनाशकाचा प्रती एकर ७०० मिली वापर करू शकता.  बाजारात UPL या कंपनीचे दोस्त सुपर तसेच TATA RALIJ कंपनीचे पनीडा ग्र्यंडे या नावाने उपलब्ध आहे .

 किंवा कपाशी १५-२० दिवसाची झाल्यानंतर  तने दोन ते तीन पानावर असतांना गोल पानाच्या तन नियंत्रणासाठी तुम्ही पायरीथायोबेक सोडियम १०% EC या तन नाशकाची २५० ते ३५० मिली पर एकर या प्रमाणात फवारणी करू शकता. बाजारात GODREJ कंपनीचे हिटवैड या नावाने उपलब्ध आहे.

लांब पानाचे म्हणजे तलवारीच्या पात्यासारखे जे तने आहे त्यांच्या नियंत्रणासाठी   QUIZALOFOP-ETHYL 5 % EC पर एकर २०० ते २५० मिली या प्रमाणात फवारणी करू शकता. बाजारात DHANUKA कंपनीच टरगा सुपर या नावाने उपलब्ध आहे.

 जर गोल आणि लांब पानाचे असे दोन्ही प्रकारचे ताने असेल तर  PYRITHIOBAC SODIUM 6 % + QUIZALOFOP-ETHYL 4 % MEC या तणनाशकाची प्रती एकर ४५० ते ५०० मिली या प्रमाणात फवारणी करू शकता. बाजारात GODREJ कंपनीच HITWEED MAX तसेच DHANUKA कंपनीच DOZO MAX तसेच BAYER या कंपनीच GHASA या नावाने उपलब्ध आहे .

पाणी व्यवस्थापन :

कपाशीला ठिबक सिंचनाच्या सहाय्याने जर पाणी दिले तर ६० ते ६५ % पाण्याची बचत होते तसेच उत्पादनामध्ये ३० ते ३५  % वाढ होते. जर पावसाच्या पाण्यावर म्हणजे कोरडवाहू कपाशीची लागवड करेल असेल अन मध्ये पावसाचा खंड पडला असता एखादे पाणी दिल्यास उत्पादनात बरीच वाढ दिसून येते.

कीड व रोग नियंत्रण  :

            कपाशी पिकाचे जर चांगले उत्पादन मिळवायचे असेल तर  कीड व रोगाचे वेळेवर नियंत्रन  करणे गरजेचे आहे त्यासाठी तुम्ही खाली दिलेल्या वेळापत्रकाप्रमाणे फवारणी व्यवस्थापन करू शकता.

पहिली फवारणी  :

Thaimethoxam-25% WG  – 5 ते 10 GM   (अक्टारा सिजेटा )   

किंवा  Imidacloprid-17.8 % SL – 10 ML  (कॉन्फिडोर बायर )  

त्यासोबत Mancozeb ७५% WP 25 GM ( यम 45 इंडोफिल )  

किंवा Carbendazim 12% + Mancozeb 63% WP  – 30 GM   ( साफ UPL ) 

किंवा Thiophanate Methyl 70 % WP  – 25 GM     ( रोको बायोटअड ) 

 त्यासोबत   19:19:19 NPK  – 100 GM प्रती 15 लिटर पाण्यामध्ये मिक्स करून फवारणी करायची आहे.

दुसरी फवारणी :

Flonicamid-50 % WG  –  6 ते 7 GM  ( उलाला UPL / पनामा स्वाल )  

किंवा  Thiamethoxam 12.6 % + Lambda Cyhalothrin 9.5 % ZC  – 15 ML   ( अलीका सिजेटा ) 

किंवा  Imidachloprid 8.49 % + Beta-cyfluthrin 19.81 % w/w  – 15 ML

त्यासोबत Carbendazim 12 %+ Mancozeb 63 % WP –  30 GM    ( साफ UPL ) 

किंवा Thiophanate Methyl 70 % WP –  25 GM  ( रोको बायोटअड )  

किंवा Tubaconazole 10 % +Sulphur 65 %   – 40 GM  ( स्वाधीन, हारू सुमीटोमो )

त्यासोबत  12 : 61 : 00  – 100 GM  प्रती 15 लिटर पाण्यामध्ये मिक्स करून फवारणी करावी.

तिसरी फवारणी  :

Flonicamid-50 % WG   6 – 7 GM  ( उलाला UPL / पनामा स्वाल )  

किंवा  Acefate 15 % + Buprofezin  35 % WP  –   40 GM  ( टबुज आदामा )  

किंवा  Fipronil 15%  + Flonicamind 15% WDG – 16 GM  ( अपाचे UPL / ओक्झालीक्स स्वाल)  

            त्यासोबत  Fosetyle- A 80% WDG – 25 GM ( एलीयेट  बायर )  

किंवा Hexaconazole 5% EC  – 25ते 30 ML (हेक्झाधन प्लस धानुका/ कॉटोफ प्लस टाटा )

किंवा Tubaconazole 10 % +Sulphur 65 %  –  40 GM  ( स्वाधीन, हारू सुमीटोमो ) 

त्यासोबत 00 : 52 : 34   – 100 GM प्रती पंप या प्रमाणात फवारणी कराची आहे.

चवथी फवारणी :

Acefate 15 % + Buprofezin  35 % WP  –   40 GM  ( टबुज आदामा ) 

किंवा  Fipronil 15%  + Flonicamind 15% WDG  – 16 GM  ( अपाचे UPL / ओक्झालीक्स स्वाल)

किंवा  Imidachloprid- 40 % + Fipronil- 40% WG  – 10 GM ( पोलीस घरडा / लेसेंटा बायर ) 

त्यासोबत  Tebucanazole 50 % + Trifloxystrobin 25 % WG ( नेटीओ बायर )

किंवा Azoxystrobin 23 % SC – 20ते25 ML (अमीस्टार सिजेटा )

किंवा Azoxystribin 11% + tebucanazole 18.3 % SC – 25 ML  (कुस्टोडीया आदमा) 

त्यासोबत  00:52:34  – 100 GM प्रती पंप या प्रमाणात फवारणी करायची आहे.

पाचवी फवारणी :

         Imidachloprid- 40 % + Fipronil- 40% WG  – 10 GM ( पोलीस घरडा / लेसेंटा बायर )

 किंवा Diafenthiuron  25% + Pyroproxyfen 5% SE- 30ML (SLR 525 GSP/ सिमेक्स UPL )

किंवा Diafethiuron 47%+ bifenthrin  9.4 % SC – 30ML (टकाफ आदमा ) 

किंवा Diafenthiuron-50% WP – 25GM (पेगासस सिजेटा )  

त्यासोबत  Tebucanazole 50 % + Trifloxystrobin 25 % WG ( नेटीओ बायर )  

 किंवा   Azoxystribin 18.2 % + Difenocanazole 11.4% – 15 ML (अमीस्टार स्टोप )  

किंवा  Pyrachlostrobin 20% WG  –  20GM (बेस्टलाईन बेस्ट अग्रो)

त्यासोबत   00:00:50  – 100 GM प्रती पंप या प्रमाणात फवारणी करायची आहे.

            वरील फवारणी वेळापत्रकासोबत तुमच्या कपाशीचे निरीक्षण करून त्यासोबत सुक्ष्मअनद्र्व्ये / PGR तसेच इतर औषधी फवारणी करू शकता. तसेच तुमच्या कपाशी पिकानुसार तुम्ही एक-दोन फवारण्या कमी जास्त करू शकता.

तसेच अजून कपाशी किंवा इतर पिकांच्या शेतीविषयक परिपूर्ण माहितीसाठी आपल्या Bondre Agri Tech या YouTube चायनला  व bondre_agri_tech  इंस्टा पेजला भेट द्या.

                                                                                                योगेश्वर दिनकर बोंद्रे

                                                            मो. 7066887889

                                                     Agri Polytechnic

                                        ( डॉ. बाळासाहेब सावंत कोकण कृषी विद्यापीठ, दापोली )

वरील माहिती वेगवेगळ्या माध्यमातून शोधून शेतकरी तसेच इतर समूहासाठी मार्गदर्शन  म्हणून तयार केलेली आहे . कुठेही याचा संदर्भ म्हणून वापर करून नये. तसेच यामध्ये खोडातोड, बद्दल करून किंवा कॉफी पेस्ट करून स्वतःचे नाव वापरून क्रेडिट न देता वापर करू नये.

वरील औषधी, बी-बियाणे मिळण्याचे खात्रीशीर ठिकाण

बोंद्रे अग्री टेक कृषी केंद्र

शेळगाव आटोळ ता.चिखली जि.बुलढाणा